Eğer çalışırsa… İlk “protein bazlı” aşı olacak. Bu tür aşılar için kullanılan diğer bir adı “protein altüniteli aşılar“…
NovaVax… Merkezi NIH (Ulusal Sağlık Enstitüleri)’in de bulunduğu Amerika’nın Maryland eyaletindeki (başkent Washington DC’nin komşusu yakın) küçük bir aşı firması… 2019 da NYSE’deki hisselerinin dibe vurması ile (çünkü ellerinde işe yarayacak hiç bir ürün yoktu), borsadan atılmak üzere idi. 300 kadar çalışanının 200’üne yol verdi… Derken, koronavirüs olayı patladı ve devletten 2 milyar dolar destekle işe başaldı… 200 kadar çalışanını geri işe aldı… Bu hafta içinde adından çokça bahsedilen “protein bazlı” NovaVax COVID-19 aşısı (NVX-CoV2373) ile manşetlerde ve NYSE’deki hisseleri 80 puanın üzerinde!
Neyse zenginin malı zügürtün çenesi… Gelelim aşılarına.. nasıl yapıyorlar? Aşağıdaki yazı büyük oranda New Yorlk Times’ın Bilim Yazarı Carl Zimmer’in gazete için hazırladığı ve güzel resimlerle donattığı yazısından alınmıştır (Google Translate’in izniyle!!!)… Orijinal yazı için: How the Novavax Vaccine Works
Başlayalım…
Maryland merkezli Novavax şirketi, NVX-CoV2373 adlı protein bazlı bir koronavirüs aşısı geliştirdi. Aşı, erken klinik deneylerde çarpıcı derecede yüksek düzeyde antikor üretti. Aşı, Eylül ayında Birleşik Krallık’ta bir Faz 3 klinik denemesine ve Aralık ayının sonunda Amerika Birleşik Devletleri’nde bir başka klinik denemeye girdi. Bu denemeler, aşının güvenli ve etkili olup olmadığını gösterecektir.
Coronavirus Proteinleri
SARS-CoV-2 virüsü, insan hücrelerine girmek için kullandığı proteinlerle sarmalanmıştır. Başak, diken, mızrak vs ile anılan ve İNgilizcedeki ası Spike olan bu proteinlerden biri, potansiyel aşılar ve tedaviler için cazip bir hedef oluşturuyor. Çünkü, bu protein virüsün en antijenik proteini… yani, vücudumuzun çok haz etmediği ve en yabancı gördüğü virüs proteini. Bu proteini kitlersen yani bloke edersen iş biter. Neden? Çünkü, virüsü korsan olarak görürsek, bu protein de onun kancası… Ve ilk onunla hücrelerimize demirliyor ayni çapayı atıp yapışıyor. Daha sonra da bildiğimiz işler… herşey yokuş aşağı yıkılma!
Novavax aşısı, diğer aşılar gibi bağışıklık sistemine “Spike” proteinine karşı antikorlar yapmayı öğreterek çalışıyor.
Spike Proteinlerini Üretmek
Novavax araştırmacıları, aşılarını oluşturmak için modifiye edilmiş bir Spike geniyle başladı. Geni bakulovirüs (böceklerde bulunan bir virüs) adı verilen farklı bir virüse eklediler ve güve (bir çeşit kelebek) hücrelerini bu modifiye virüsle enfekte ettiler. Çünkü güve de bir nevi böcek! Enfekte güve hücreleri, koronavirüs yüzeyinde olduğu gibi, kendiliğinden bir araya gelerek sivri uçlar oluşturan Spike proteinleri üretti.
İnfluenza (grip) virüsü ve HPV (cinsel yolla bulaşan insan papilloma virüsü) gibi hastalıklarda da virüs proteinlerini üretmek ve toplamak için buna benzer bir lisanslı bir yöntem zaten kullanılmaktadır.
Nanopartikülleri İnşa Etmek
Araştırmacılar, güve hücrelerinden başak proteinlerini toplarr ve bunları nanopartiküller halinde birleştirirler. Yüzeylerinde Spike gömülü olan “Nanopartiküller”, koronavirüsün yapısını taklit ederler ancak vücütta çoğalamaz ve hastalık oluşturamazlar.
Spike’ı Sunma
Aşı, kol kaslarına enjekte edilir. Her enjeksiyon, “sabun ağacından” izole edilen bir bileşiğin (adjuvan) yanı sıra birçok “Spike nanopartikülü” içerir. Bileşik yani ajduvan, bağışıklık hücrelerini enjeksiyon bölgesine çeker ve nanopartiküllere daha güçlü yanıt vermelerine neden olur.
Düşmanı Tanımak
Antijen sunan hücreler, örnegin fagositler (makrofaj, notrofil, bazofil, dendritik hücreler, vd) olarak adlandırılan bağışıklık hücreleri, aşı nanopartikülleri ile karşılaşır ve onları alır (yutar).
Antijen sunan bir hücre, Spike proteinlerini parçalar ve bunların bazı parçalarını yüzeyinde gösterir (sunar ya da sergiler). Kazanılmış bağışıklığın önemli parçalrı olan “yardımcı T hücreleri” parçaları tespit edebilir. Bir parça T-hücresinin yüzey proteinlerinden (T-hücre reseptörleri) birine sığarsa, T hücresi aktive olur. Artık aşıya yanıt vermesi için diğer bağışıklık hücreleri (örn., B-hücrleri) de işin içine dahil olur.
Antikor Üretmek
B hücresi adı verilen yine başka bir kazanılmış (adaptif) bağışıklık hücresi türü de aşı nanopartikülleriyle karşılaşabilir. B hücreleri, çok çeşitli şekillerde yüzey proteinlerine sahiptir ve birkaçı sivri bir proteine (yani Spike) takılmak için doğru şekle sahip olabilir. Bir B hücresi bu Spike aşı partikülünü yakalarsa, onu içeri çekebilir ve yüzeyinde başak protein fragmanlarını (parçalrının) sergileyebilir. Spike proteinine karşı aktive olan bir yardımcı T hücresi bu fragmanlardan birine kenetlenirse, B hücresini aktive eder. Şimdi B hücresi aktif olarak çoğalır ve yüzey proteinleriyle aynı şekle sahip bol miktarda antikor yapıp dışarı döker.
Koronavirüsü Durdurmak
Aşılanan insanlar daha sonra koronavirüse maruz kalırlarsa, antikorları virüsün Spike proteinlerine kilitlenebilir. Koronavirüs hücrelere giremez ve enfeksiyon engellenir.
Enfekte Olmuş Hücreleri Öldürmek
Novavax aşısı, enfekte olmuş hücreleri yok ederek başka bir tür korumayı da tetikleyebilir. Bir koronavirüs dokuları istila ettiğinde, enfekte hücreler yüzeylerine Spike proteininin parçalarını koyar. Antijen sunan hücreler, “katil T hücresi” adı verilen bir tür bağışıklık hücresini aktive edebilir. Koronavirüs bulaşmış hücreleri tanıyabilir ve yeni virüsler üretme şansı olmadan onları yok edebilir.
Virüsü Hatırlamak
Novavax’ın aşısının dağıtılması ve depolanması Pfizer-BioNTech ve Moderna’daki aşılardan daha kolay olacaktır. Bu aşılar donmuş halde tutulması gerekirken, NVX-CoV2373 bir buzdolabında üç aya kadar kararlı kalabilir.
Diğer hastalıklardaki (örn. hepatit B) protein bazlı aşılar gibi çalışırsa, hafıza B hücreleri ve hafıza T hücreleri adı verilen bir grup özel hücre oluşturabilir. Bu hücreler, koronavirüs hakkındaki bilgileri yıllarca, hatta on yıllarca saklayacak ve yeni bir enfeksiyona yanıt olarak hızlı bir karşı saldırıya olanak sağlayacaktır.
Kaynak: (kımen değiştirlerek) NYT, How the Novavax Vaccine Works (By Jonathan Corum and Carl Zimmer) Updated Dec. 31, 2020
Daha detaylı bigi
- Structural analysis of full-length SARS-CoV-2 spike protein from an advanced vaccine candidate
- The long shot
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder