Organizmalar, virüsler ve bakteriler gibi patojenlerin neden olduğu zararlardan sürekli olarak korunmalıdır. Bağışıklık sistemi bu korumayı çok sayıda yolla sağlar. Bağışıklık tepkisi, bir organizmanın “doğuştan gelen doğal bağışıklığa” ve bir organizmanın hastalığa maruz kaldıktan sonra “edindiği uyarlanabilir bağışıklığa” ayrılır. Doğuştan gelen veya sonradan kazanılan bağışıklıkta, bağışıklık sisteminin birçok hücresi ve molekülü rol oynar (bkz. Humoral ve Hücresel Bağışıklık)
Bağışıklık tanımı
Bağışıklık, bir organizmanın kendisini bir patojen veya toksinden koruma yeteneği olarak tanımlanır.
Doğuştan gelen bağışıklık nedir?
Genetik veya doğal bağışıklık olarak da bilinen doğuştan gelen bağışıklık (innate immunity), kişinin doğduğunda sahip olduğu bağışıklıktır. Bu tür bir bağışıklık, kişinin genlerinde yazılıdır ve ömür boyu koruma sağlar. Doğuştan gelen bağışıklık tepkisi hızlı hareket eder ve spesifik değildir, yani tespit ettiği spesifik virüse veya bakteriye göre farklı tepki vermez.
Doğuştan gelen bağışıklık sistemi, fiziksel engelleri, kimyasal ve hücresel savunmaları kapsar.
- Fiziksel engeller bedeni istiladan korur. Bunlar cilt ve kirpik gibi şeyleri içerir.
- Kimyasal bariyerler, zararlı maddeyi yok edebilen savunma mekanizmalarıdır. Örnekler arasında gözyaşı, mukoza ve mide asidi yer alır.
- Doğuştan gelen bağışıklık tepkisinin hücresel savunmaları spesifik değildir. Bu hücresel savunmalar, potansiyel olarak tehlikeli olan patojenleri ve maddeleri tanımlar ve bunları etkisiz hale getirmek veya yok etmek için adımlar atar.
Doğuştan gelen tepkinin bileşenlerini sınıflandırmanın bir başka yolu, deri ve gözyaşı gibi dış savunmalar ve mide asidi ve hücresel savunma gibi iç savunmalardır. Dış savunmalar, patojenlere karşı ilk savunma bariyerini sağlarken, iç savunmalar ikinci savunma hattını sunar.
Uyarlanabilir bağışıklık nedir?
Adaptif bağışıklık, bir organizmanın belirli bir patojene karşı kazandığı bağışıklıktır. Bu nedenle, kazanılmış bağışıklık olarak da adlandırılır. Adaptif bağışıklık anlık değildir ve bir organizmanın tüm yaşamı boyunca sürebileceği gibi her zaman bu olmaz. Uyarlanabilir bağışıklık tepkisi, T ve B lenfositlerinin klonal genişlemesi ile belirgindir ve hedef antijenlerini nötralize etmek veya yok etmek için birçok antikor kopyası salar.
Vücut yeni bir hastalık etkeniyle ilk kez karşılaştığında tepkisi birincil bağışıklık tepkisi olarak bilinir. B lenfositleri veya B hücreleri yeni bir antijenle karşılaştığında, onu yok etmek veya nötralize etmek için tasarlanmış antijene özgü antikorlar oluştururlar.
Aynı zamanda, B hücreleri on yıllarca hayatta kalan ve sonraki maruz kalma sırasında patojeni tespit edebilen bir B hücresi türü olan hafıza hücreleri oluşturur.
Antijene özgü antikorları ilk kez oluşturmak, vücudun zamanını alır ve bu nedenle bu yanıt, sonraki yanıtlardan daha uzun sürer. Bir organizma aynı patojenle ikinci kez karşılaşırsa, bağışıklık sisteminin tepkisi birincil bağışıklık tepkisinden daha hızlı ve daha güçlü olacaktır. Bu artan hız, hafıza hücreleri sayesindedir.
Adaptif bağışıklığın yukarıdaki açıklaması, patojen maruziyetini takiben ortaya çıkan bağışıklık olan aktif bağışıklığı tanımlar. Başka bir adaptif bağışıklık türü, pasif bağışıklıktır. Pasif bağışıklık, bir organizma bir hastalığa karşı koruyan harici antikorlar aldığında ortaya çıkar. Bu koruma, anneden bebeğe plasenta veya anne sütü yoluyla veya belirli bir hastalığa karşı savunma için enjeksiyon (konvelasan plazma) yoluyla sağlanabilir.
Doğuştan ve uyarlanabilir bağışıklık tablosu
Aşağıdaki tablo, doğuştan gelen ve uyarlanabilir bağışıklık arasındaki temel farklılıkları özetlemektedir .
| Doğuştan Bağışıklık Tepkisi | Uyarlanabilir Bağışıklık Tepkisi | |
| Etkili Olur | Hemen | Zamanla |
| Yanıt Türü | Belirli değil | Özel |
| Türler | Dış savunmalar, İç savunmalar | Aktif bağışıklık, Pasif bağışıklık |
| Ayrıca şöyle bilinir | Doğal bağışıklık; genetik bağışıklık | Edinilmiş bağışıklık, kazanılmış bağışıklık |
| Etkinlik Süresi | Ömür boyu | Kısa vadeli, uzun vadeli, ömür boyu |
Doğuştan gelen ve uyarlanabilir bağışıklıkta hangi hücreler yer alır?
Bağışıklıkta yer alan birçok hücre türü vardır (bkz. aşağıdaki infografik). Doğuştan gelen bağışıklık tepkisinde bunlar arasında makrofajlar, nötrofiller, eozinofiller, bazofiller, mast hücreleri ve dendritik hücreler bulunur. Adaptif bağışıklık tepkisine dahil olan hücreler arasında B hücreleri (veya B lenfositleri) ve yardımcı T hücreleri ve baskılayıcı T hücreleri dahil olmak üzere çeşitli T hücreleri (veya T lenfositleri) bulunur. Doğal öldürücü T hücreleri ve gama-delta T hücreleri, hem doğuştan gelen hem de uyarlanabilir bağışıklık tepkisinin bir parçasıdır.
İmmünolojik hafızanın rolü
İmmünolojik bellek, “bağışıklık sisteminin daha önce karşılaşılan bir patojene daha hızlı ve etkili yanıt verme yeteneği” olarak tanımlanır. Hafıza hücreleri, vücudun daha önce karşılaştığı hastalık etkenlerini tanıma kabiliyeti taşırlar.
Bulaşıcı hastalıklara karşı aşıların başarısını immünolojik hafızaya borçluyuz. Vücut, bir patojeni bastırmak için gerekli olan antikorları yarattıktan sonra, gelecekte aynı veya benzer patojenle tekrar karşılaştığında bunu daha hızlı yapabilir. Bu, bir hastalığa yakalanmış olsanız da veya bir aşı yoluyla hastalığa sebep olan ajanın zayıflamış veya ölü bir formu ile aşılanmış olsanız da geçerlidir.
kaynak: Innate vs Adaptive Immunity
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder