ABD, Massachusetts merkezli bir aşı geliştiricisi olan Moderna, “mRNA-1273” olarak bilinen bir koronavirüs aşısı geliştirmek ve test etmek için Ulusal Sağlık Enstitüleri (NIH) ile ortaklık kurdu. Klinik bir araştırma, aşının Covid-19’u önlemede yüzde 94’lük bir etkinlik oranına sahip olduğunu gösterdi.
Alman şirketi BioNTech, “BNT162b2” olarak bilinen bir koronavirüs aşısı geliştirmek ve test etmek için Pfizer ile ortaklık kurdu. Klinik bir araştırma, aşının Covid-19’u önlemede yüzde 95’lik bir etkinlik oranına sahip olduğunu gösterdi.
SARS-CoV-2 virüsü, insan hücrelerine girmek için kullandığı bir proteinle sıvanmıştır. Spike (başak, çıkıntı) adı verilen bu protein hemen tüm potansiyel aşılar ve tedaviler için cazip bir hedef oluşturuyor.
Hem Pfizer/BioNTech ve hem de Moderna’nın aşıları virüsün Spike proteini oluşturmak için genetik talimata dayanıyor.
Aşı, hücrelerimizin protein yapmak için okuduğu genetik materyal olan mesajcı RNA’yı (mRNA) kullanıyor. mRNA oldukkça kırılgan ve hassas bir moleküldür ve doğrudan vücuda enjekte edilirse doğal enzimlerimiz tarafından parçalara ayrılır. Firmalar, aşılarını korumak için, mRNA’yı lipit (yağ) nanopartiküllerinden oluşan yağlı baloncukla sarıyor.
Kırılganlıkları nedeniyle, mRNA molekülleri oda sıcaklığında hızla parçalanır. Moderna’nın aşısının buzdolabında saklanması gerekecek ve nakledildiğinde ve -20 oC’de saklandığında altı aya kadar kararlı kalacağı bildirilirken, Pfizer/BioNTech aşısının -70 veya -80 oC’de saklanabileceği bildirildi. Yine diğer bir fark, Pfizer/BioNTech aşısı 30 mikrogram mRNA içerirken (her iki dozda), Moderna’nın aşısı her iki dozda da 100 mikrogram mRNA içeriyor.
Enjeksiyondan sonra mRNA içeren lipid (yağ) nanopartikülleri hücrelere çarparak onlarla kaynaşarak mRNA’yı serbest bırakır. Hücremizin sitoplazmsaında (çekirdeğin dışını sran ve diğer organellerin de içinde bulunduğu sıvı kısım) bu mRNA (şifre) ribozomlarımıza bağlanır ve orada Spike proteinine deşifre olur (yani ifade olunur). Bir süre kullanıldıktan sonra, aşının mRNA’sı hücre tarafından yok edilir ve kalıcı iz bırakmaz.
Spike proteinlerinden bazıları, hücre yüzeyine göç eden ve uçlarını dışarı çıkaran sivri uçlar oluşturur. Aşılanan hücreler ayrıca bazı Spike proteinlerini yüzeylerinde MHC I veya MHC II komplekleri denen antijen sunucu proteinlerimiz aracılığı ile sundukları parçalara ayırır. Bu çıkıntılı sivri uçlar ve dikenli protein parçaları daha sonra bağışıklık sistemi tarafından tanınabilir.
Aşılanmış bir hücre öldüğünde, enkaz birçok başak protein ve protein parçasını içerecek ve bunlar daha sonra antijen sunan hücre (örn. dendritik hücreler, makrofajlar, vd) adı verilen bir tür bağışıklık hücresi tarafından yakalanabilir.
Antijen (yabancı molekül) sunan bağışıklık hücreleri yüzeyinde Spike proteinin parçalarını sunar. Yardımcı T hücreleri olarak adlandırılan diğer hücreler bu parçaları tespit ettiğinde, alarm verilir ve enfeksiyonla savaşmak için diğer bağışıklık hücrelerinin oraya gelmesine yardımcı olabilir.
B hücreleri olarak adlandırılan diğer bağışıklık hücreleri, hücrelerin yüzeyindeki koronavirüs Spike sivri uçlarına ve protein parçalarına çarpabilir. B hücrelerinin birkaçı, Spike proteinlerine veya onun parçalarına kilitlenebilir. Bu B hücreleri daha sonra yardımcı T hücreleri tarafından aktive edilirlerse, çoğalmaya ve Spike proteinini hedefleyen antikorları fabrika gibi üretmeye başlayacaklardır.
Antikorlar, koronavirüs Spike proteininin sivri uçlarına takılıp, virüsü imha için işaretleyebilir ve sivri uçların diğer hücrelere yapışmasını engelleyerek enfeksiyonu önleyebilir.
Antijen sunan hücreler, yüzeylerinde sivri protein parçalarını gösteren herhangi bir koronavirüs ile enfekte olmuş hücreleri bulmak ve yok etmek için katil T hücreleri adı verilen başka bir bağışıklık hücresi türünü de etkinleştirebilir.
Moderna’nın aşısı, bağışıklık sistemini koronavirüsle savaşacak kadar iyi hazırlamak için 28 gün arayla iki enjeksiyon gerektirir. Ancak aşı çok yeni olduğu için, araştırmacılar korumasının ne kadar süreceğini bilmiyorlar.
Aşılamadan sonraki aylarda antikorların ve katil T hücrelerinin sayısının düşmesi mümkündür. Ancak bağışıklık sistemi ayrıca, koronavirüs hakkındaki bilgileri yıllarca hatta on yıllarca saklayabilecek hafızalı B hücreleri ve hafızalı T hücreleri adı verilen özel hücreler de içerir. Erken bir çalışma, Moderna’nın aşısının en az üç ay koruma sağladığını göstermiştir.
Kaynak: NYT
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder